“De voorstelling is én een denk-ervaring, én een monografie, én een tragi-komisch theaterstuk.”
Interview met Stefaan Van Brabandt over Sartre & de Beauvoir (door Elisabeth Morrhey)
Na Marx vorig jaar, staat dit jaar een ander stuk uit de filosofenreeks van Stefaan Van Brabandt op het MoMeNTfestival: Sartre en de Beauvoir.
Stefaan: In het toneelstuk kijken Sartre & de Beauvoir terug op hun leven en hun filosofie. Én op hun turbulente liefdesrelatie. Welke betekenis heeft hun filosofie vandaag nog? Is de feministische strijd waar de Beauvoir voor ijverde nog steeds actueel? Wat betekent het volgens hen om authentiek mens te zijn? Elke stuk wordt opgevat alsof de filosoof zelf aan het woord is. Voor elke filosoof schrijf ik een tekst in de specifieke toon en stijl die overeenstemt met de denkhouding en het temperament van de filosoof in kwestie. Het resultaat is telkens een voorstelling die én een denk-ervaring én een monografie én een tragi-komisch theaterstuk is. Het is ook nooit de bedoeling om de filosofen eenzijdig op een voetstuk te plaatsen, integendeel. Ik wil steeds de complexe, veelkantige en niet altijd consequente mens laten zien, met zijn goede, maar ook minder sympathieke trekjes, om het nog zacht uit te drukken.
Stefaan wil met zijn filosofenreeks mensen inspireren en aan het denken zetten.
Stefaan: Je leert in mijn stukken niet alleen op een bevattelijke en geestige manier iets bij over de tijd waarin die filosofen leefden, en over hun leven en hun ideeën, maar ik probeer het stuk ook altijd te linken aan wat ons vandaag nog bezighoudt, op sociaal-politiek vlak, maar ook in ons individuele leven. "Hoe goed te leven?” en ook “hoe goed samen te leven?” – die vragen komen in elke voorstelling terug. Mijn uitgangspunt is altijd: de drempel laag, maar de lat hoog. Ik vind het daarom belangrijk dat mijn filosofische toneelstukken ook altijd lichtvoetig en humoristisch zijn. Humor wordt vaak met oppervlakkigheid geassocieerd, terwijl ik net te grote ernst oppervlakkig vind, en humor een kenmerk van diepgang.
Voor zijn filosofenreeks kiest Stefaan filosofen die door hun levenswijze en ideeën indruk op hem hebben gemaakt en hem geestelijk mee hebben gevormd. Zo ook Jean-Paul Sartre en Simonne de Beauvoir.
Stefaan: Het zijn steeds dwarsliggers en buitenstaanders, bij wie leven en denken één zijn: ze leefden zoals ze dachten, en ze dachten zoals ze leefden – of hadden alleszins die intentie. Ze dachten – tegen de heersende modes in – met hun hele leven als inzet. De filosofen in mijn stukken zijn omwille van hun ideeën waardevol, maar ik selecteer ze natuurlijk ook omdat hun levens meestal ook erg dramatisch en tragisch waren – wat vanuit theatraal oogpunt erg interessant is. Jean-Paul Sartre & Simonne de Beauvoir waren publieke intellectuelen die het sociale, politieke en filosofische denken van een hele generatie bepaald hebben. Jean-Paul Sartre wordt beschouwd als de belangrijkste vertegenwoordiger van het Franse existentialisme. In zijn romans, toneelstukken en filosofische werken staat steeds de mens centraal die "veroordeeld is tot vrijheid". In een wereld zonder God moet hij volgens Sartre trouw blijven aan wie hij als mens is en de verantwoordelijkheid niet uit de weg gaan om zelf zin en betekenis te scheppen. Zijn levenspartner Simone de Beauvoir geldt als de belangrijkste schrijfster, filosofe en feministe van de moderne tijd. Haar klassieker De Tweede Sekse geldt als de bijbel van het feminisme en veranderde voorgoed het denken over de rol van de vrouw in een door mannen gedomineerde wereld. Het intellectuele leven van Sartre en de Beauvoir speelde zich af in Café de Flore en de Deux Magots aan de Boulevard Saint-Germain-des-Prés in Parijs, omringd door schrijvers, kunstenaars en filosofen als Albert Camus, Giacometti, Picasso… Het existentialisme zoals het door hen werd belichaamd en uitgedragen was niet minder dan een heuse hype in Europa in het midden van de 20ste eeuw. Hun levenshouding – al kan je er natuurlijk ook van alles op aanmerken – heb ik altijd stimulerend en bevrijdend gevonden.
Vrijheid is een belangrijk thema voor beide filosofen, dat ze ook verbinden met sociaal-politiek engagement.
Stefaan Van Brabandt: Het idee dat je zelf vorm moet geven aan je leven is cruciaal in het existentialisme: aangezien een mens geen vooraf gegeven essentie heeft, is hij vrij om zichzelf te scheppen. Je moet je dus niet zomaar laten insnoeren door traditie, cultuur of opvoeding, daarin ben je weliswaar “geworpen”, maar je kan jezelf ook altijd tegelijkertijd ontwerpen. “Vrijheid is wat je doet met wat jou is aangedaan”, vonden ze. Je bent weliswaar deels bepaald door je omgeving, maar nooit helemaal. Je kan je immers altijd verhouden tot je situatie en daardoor ben je dus altijd vrij om jezelf te bepalen. Als mens zijn we zelfs tot die vrijheid veroordeeld, al willen we er ook vaak aan ontsnappen, omdat ze gepaard gaat met een verpletterende verantwoordelijkheid, wat ons beangstigt. De oudere Sartre en de Beauvoir verbinden hun idee van vrijheid met sociaal-politiek engagement: je inzetten en zorg dragen voor anderen. Want zolang niet iedereen vrij is, aldus Sartre, is niemand vrij. Vrijheid is dus niet de egoïstische vrijheid die anderen schade kan toebrengen. Wanneer de persoonlijke vrijheid of vrijheid van meningsuiting aan banden wordt gelegd, wanneer mensen onderdrukt worden of hun mogelijkheden en potentieel niet vrij kunnen ontplooien, dan komen ze hiertegen in het verweer. Simonne de Beauvoir ijverde bijvoorbeeld voor de emancipatie van de vrouw en van de ouderen.
Het thema van deze editie van het MoMeNTfestival is ‘het einde der tijden’. Sartre en de Beauvoir overleefden de Tweede Wereldoorlog en kwamen daar dus redelijk dichtbij.
Stefaan: Sartre zei ooit provocerend dat "Frankrijk nog nooit zo vrij was geweest als onder de bezetting". Waarmee hij bedoelde dat je zelfs in de ergste omstandigheden nog altijd vrij bent om je te verhouden tot de omstandigheden. Datzelfde geldt voor “het einde der tijden”: het komt er ook dan op aan je niet helemaal door de situatie te laten bepalen. Zolang je existeert, ben je vrij – ook op de laatste dag van je leven.
