“Ik heb niets liever dan een gast die tijdens het gesprek rechtstaat en iets doet wat in een conventioneel gesprek misschien niet hoort.”

Interview met Frank Van Laeken over de Teseum TIJDsessies (door Niels Dewil)

Wie MoMeNT kent, kent Frank Van Laeken. Of toch zijn naam. Want de voorbije 5 edities van MoMeNT was het steevast Frank die er als TIJDgeest voor zorgde dat anderen aan het woord kwamen. Maar wie is Frank Van Laeken? Hoe ervaart hij MoMeNT en zijn rol als moderator van gesprekken? Wij vonden het hoog tijd om de rollen eens om te draaien en Frank zelf aan het woord te laten, zeker nu hij dit jaar overschakelt naar een ander concept.

Hoe een passie voor communicatie plots ruimte kreeg op een festival

Frank Van Laeken is al van jongs af aan gepassioneerd door communicatie en journalistiek. Na enige omzwervingen, heeft hij van die passie zijn beroep gemaakt. Hij is journalist, was hoofd- en eindredacteur, geeft een gastcollege Cultuurjournalistiek aan de KU Leuven, is auteur van 18 boeken waarvan 4 als ghostwriter, filmrecensent, voormalig blogger (maar misschien keert hij, alvorens het einde der tijden echt aangebroken is, nog terug online – wij hebben zo een vermoeden) en nog zoveel meer.

Frank: Communicatie is de basis van veel dingen in het leven, zowel op kleinschalig niveau onder vrienden, partners en familieleden als op grootschaliger niveau onder groepen mensen. Sinds de komst van sociale media is communicatie nog belangrijker geworden. Veel mensen zijn op zoek naar communicatie en sociale media bieden hen een uitkomst. Maar tegelijkertijd vertekenen sociale media ook de werkelijkheid, doordat een aantal mensen het systematisch gebruikt om desinformatie te verspreiden. Dat was heel duidelijk rond verkiezingstijd en ook heel opmerkelijk tijdens de coronapandemie en de lockdown, waar antivaxers de media gebruikten om nepnieuws te verspreiden en daarin nooit werden teruggefloten. In die zin is journalistiek, wat gaat over communicatie naar grote groepen mensen, steeds belangrijker geworden. Vandaag moeten journalisten niet alleen informeren, ze moeten ook de desinformatie corrigeren. De job is veel omvattender geworden.

Op een ernstige maar toegankelijke manier legt Frank Van Laeken de wonde op onze tijdgeest – een woord dat op een bijzondere manier aan Frank kleeft. Want de voorbije 5 edities van MoMeNT was hij 4 keer de TIJDgeest van het festival (in 2020 stak Covid roet in het eten). Frank herinnert zich nog goed hoe de samenwerking tussen hem en MoMeNT is ontstaan.

Frank: Begin 2018 werd ik plots gecontacteerd door een zekere Barbara Wyckmans, die ik niet persoonlijk kende. Zij stuurde mij een heel lange e-mail om zichzelf en MoMeNT voor te stellen en vroeg mij of ik geïnteresseerd was om als moderator van gesprekken mee te werken aan het festival. Initieel dacht ik dat mevrouw Wyckmans zich had vergist in mijn bijna-naamgenoot Frank Van Laecke, de musicalregisseur, maar dat bleek niet het geval. Zij was getipt door haar tweelingbroer, met wie ik een goed contact had op Twitter. We zijn dan gaan samenzitten en het project dat ze mij voorschotelden klonk heel prettig. Hoe interessant is het om anderhalf uur te kunnen praten met iemand? Voor een journalist is dat een droommoment, omdat je heel diep kunt gaan, kunt badineren en filosoferen.

En zo kwam het dat Frank in 2018 voor MoMeNT in de rol van TIJDgeest kroop. Een jaar eerder, tijdens de eerste editie van MoMeNT, had Jeroen Olyslaegers die rol op zich genomen. Jeroen nodigde telkens één persoon uit om samen te filosoferen terwijl mensen binnen en buiten liepen in het pand waar zij zaten. Frank kreeg de vrijheid om het anders aan te pakken en deed dat ook.

Frank: Als journalist wilde ik het veel strakker organiseren. Ik begon contacten te leggen en nodigde 10 middagen lang, van 12u tot 14u, telkens 3 mensen uit. We zaten toen in een leegstaand winkelpand in de Maastrichterstraat, een heel kleine locatie, waar Jeroen het jaar voordien ook had gezeten. Dat eerste jaar koos ik ervoor om elke dag mensen samen te brengen die in dezelfde branche actief waren, zodat je vanaf de start reeds enige convergentie had. De eerste dag bijvoorbeeld zaten daar 3 schrijvers, waaronder Jeroen die het symbolische estafettestokje van TIJDgeest doorgaf aan mij.

Vanaf het tweede jaar stapte Frank af van die aanpak.

Frank: Ik stelde vast dat we soms een soort van Zevende Dag kregen, zeker met mensen uit de politiek. Ik wilde wel af en toe debat losweken, maar het moest voor mij ook vriendelijk zijn en ik vond het belangrijk dat zowel mijn gasten als het publiek met een goed gevoel naar huis gingen. En uiteindelijk vind je altijd wel raakvlakken waar mensen mee bezig zijn, zelfs tussen mensen die elkaar niet kennen en die op het eerste zicht niets met elkaar te maken hebben.

TIJD blijkt zo’n raakvlak te zijn.

Frank: MoMeNT draait rond TIJD, dus ik probeer mijn gasten altijd enkele vragen over tijd te stellen. Iedereen heeft met tijd te maken, met deadlines, met verveling, of heeft daar een gedacht over. In die zin is het een onderwerp waarvan je weet dat iedereen erover kan meepraten en waarbij je toch vaak verschillende antwoorden krijgt. Dit jaar zal ik aan mijn gasten vragen hoe zij met deadlines omgaan. Dat zal bij iemand die theater speelt ongetwijfeld heel anders zijn dan bij iemand die aan palliatieve zorg doet.

Hoe een nieuw concept werd geboren en groeit in even rijk-voorbereide gronden

De tijd van de TIJDgeest sessies op MoMeNT lijkt (voorlopig?) voorbij, maar Frank blijft op post als moderator van gesprekken. Dit jaar doet hij dat tijdens 4 Teseum TIJDsessies, waarbij hij telkens 1 persoon interviewt. Het idee daarvoor ontstond tijdens de vorige editie van MoMeNT.

Frank: Vorig jaar modereerde ik op MoMeNT een apart interview met Bart Van Loo. Ik wilde hem al jaren uitnodigen voor de TIJDgeest sessies, maar telkens was hij in die periode niet beschikbaar. Toen dacht ik: waarom proberen we hem niet uit te nodigen op een later moment, voor een apart gesprek met hem? Ik redeneerde dat er daar veel mensen naartoe zouden komen, aangezien Bart Van Loo een bekende naam is. Dat bleek ook. Wat ik vorig jaar op 8 september met Bart heb gedaan, zal ik deze zomer 4 keer doen: anderhalf uur praten met één centrale gast, daarna het woord laten aan het publiek en dan – hopelijk – iedereen een beetje slimmer en met een goed gevoel laten vertrekken.

De vier centrale gasten van Frank dit jaar zijn stuk voor stuk grote namen: Sien Eggers, Marcel Vanthilt, Carmen Willems en Wim Distelmans. Zoals altijd selecteerde Frank zijn gasten in overleg met MoMeNT.

Frank: Marcel Vanthilt was een evidente keuze, omdat hij curator is van het festival. Ook Wim Distelmans had ik vrij snel in mijn achterhoofd. Vorig jaar heb ik samen met hem een boek geschreven (‘Het levenseinde in eigen regie’, red.) en Wim is ook een geweldige gast om mee te praten. Op zijn 71ste wordt hij via zijn job nog elke dag geconfronteerd met mensen die dood gaan, maar Wim is iemand die dat op een zeer toegankelijke manier kan vertellen zonder dat je als luisteraar de hele tijd een zakdoek nodig hebt. Ik vind het belangrijk dat er in het gesprek een balans is tussen ernstige en prettige zaken. Daar houd ik ook rekening mee wanneer ik mijn gasten selecteer. Sien Eggers en Frank Focketyn, die dit jaar op MoMeNT Sartre en De Beauvoir opvoeren, zijn mensen waarmee je een diep gesprek kan voeren en die tegelijkertijd in staat zijn om met één kwinkslag de boel te ontmijnen. Aangezien ik bij mijn gasten een evenwicht tussen mannen en vrouwen nastreef, heb ik uiteindelijk voor Sien gekozen. Carmen Willems werd mij ingefluisterd door Mona van MoMeNT. Ik ken Carmen als directeur van het Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen, maar ik wist niet dat zij van Tongeren afkomstig is en dat zij daar waarnemend burgemeester was geweest. Voor mensen die niet van Tongeren zijn is zij waarschijnlijk de minst bekende gast, maar voor mensen van Tongeren is zij even bekend als de 3 anderen.

Ondanks het andere concept dit jaar, verschilt de voorbereiding van Frank voor de TIJDsessies niet fundamenteel van de voorbereiding die hij deed als TIJDgeest.

Frank: Ik heb de gewoonte mij heel erg te verdiepen in mijn gasten. Om je een idee te geven: van een schrijver probeer ik 2 of 3 boeken integraal te lezen. Ik doe ook uitgebreid opzoekwerk in GoPress, de plek waar je bijna alle artikels uit de Belgische pers kan terugvinden van 1985 tot nu. Dat is mijn manier van werken. Ik bereid mij tot in de puntjes voor, zodat ik op het moment zelf kan loslaten. Want ik heb niets liever dan een gast die tijdens het gesprek rechtstaat en iets doet wat in een conventioneel gesprek misschien niet hoort.

Frank refereert aan het gesprek met Bart Van Loo, vorig jaar op MoMeNT. De avond van de voorstelling overleed de Queen van Engeland enkele minuten voordat het gesprek begon. Toen Frank tijdens het gesprek hierover een vraag stelde aan Bart, begon die laatste spontaan en plechtstatig een Franstalig lied uit de tijd van de Franse Revolutie te zingen op de toon van het Britse volkslied.

Frank: Zoiets is prettig voor het publiek én voor mij. Ik word dan zelf even toeschouwer. In zulke situaties helpt het om een uitgebreide voorbereiding in mijn achterhoofd te hebben en te weten dat ik op mijn pootjes terecht zal komen. Ik bespreek met mijn gasten vooraf ook of er onderwerpen zijn waar zij liever niet over praten; daar blijf ik dan consequent van weg. Natuurlijk kan ik niet beletten dat iemand uit het publiek een vraag over dat onderwerp stelt. Dan is het aan mijn gast om daar al dan niet op in te gaan.

Hoe het gevoel bij (een) MoMeNT de inhoud overstijgt

Wanneer ik het met Frank heb over de vele mensen die hij als TIJDgeest op MoMeNT gesproken heeft, herinnert hij zich spontaan het gesprek met Esmé Bos, Jerry Aerts en Koen Vanmechelen in 2021.

Frank: Dat was memorabel in die zin dat het op een bepaald moment zodanig toegankelijk filosofisch werd, dat het de gesprekken oversteeg. Er werd een laagje bovenop gelegd, wat men met een heel groot woord ‘leerrijk’ zou kunnen noemen, iets waar je rijker van wordt als mens.

Voor Frank is er geen enkel gesprek geweest waarvan hij het gevoel heeft dat het verloren tijd was, voor hem, voor de gasten of voor het publiek. Toch vind hij het moeilijk om zich concreet te herinneren wat er tijdens de vele gesprekken precies gezegd werd.

Frank: Hoe meer gasten ik spreek, hoe meer het voor mij nodig is om meteen na een gesprek een déclic te maken, om mij op het volgende gesprek te kunnen voorbereiden. Meer dan de inhoud blijft mij het gevoel bij een gesprek bij.

Wat hem ook altijd zal bijblijven is het gevoel bij MoMeNT. Frank is een liefhebber van vele soorten kunst en ontdekt ieder jaar weer nieuwe voorstellingen op MoMeNT die hij naar eigen zeggen anders nooit zou hebben gezien. Toch is het een ander aspect dat MoMeNT voor Frank zo speciaal maakt.

Frank: Ikzelf en mijn echtgenote vinden het altijd heel prettig om tijdens MoMeNT een paar dagen te overnachten in Tongeren en ondergedompeld te worden in de aparte sfeer die er dan hangt. Het unieke aan MoMeNT is niet al de individuele voorstellingen – die kwalitatief hoogstaand zijn – maar het feit dat je als bezoeker in de stad zit en dat die stad onderdeel wordt van het decor, soms heel letterlijk. Zo herinner ik mij de voorstelling ‘Tussen hond en wolf’, waar je als toeschouwer op een tractor werd meegenomen langs de buitenkanten van Tongeren terwijl er voor je ogen een theaterstuk werd opgevoerd op straat. Die aanpak overstijgt het klassieke theateraspect. Het zou in heel Vlaanderen moeten doordringen dat je voor die unieke beleving naar MoMeNT in Tongeren moet.