“Het is één en al moment. We gaan naar die personen toe, en het gebeurt allemaal hier en nu.”

Interview met Dieter Missiaen over BankContact

Tijdens het Stadsmuzikantenfestival trekken Dieter Missiaen en zijn bankdragers met een bank op de rug de stad in. Om te zeggen: “hey, ik heb een bankje, ik heb tijd: wil je zitten?” Om dan te luisteren naar de verhalen van de mensen die plaatsnemen op hun bankjes.

BankContact is dus geen typische voorstelling maar een "artistiek onderzoeksproject." Wat betekent dat en wat gaat u precies doen?

Dieter Missiaen: Het is eigenlijk gegroeid vanuit een soort artistiek onderzoek naar de verbinding tussen artiest en publiek, en publiek onderling. Daar zijn we een paar jaar geleden mee gestart, in het covid-tijdperk. Dat was de ideale periode om te starten rond verbinding, net omdat die verbinding een beetje zoek was. Eén ding is toen ontstaan, eigenlijk omdat ik eigen houten banken heb. Meestal gebruik ik die om mijn publiek op te laten zitten, maar toen zat ik met die banken. Er was al een klein ideetje: "wat als ik nu met één van die banken gewoon de openbare ruimte in trek?" Uiteindelijk ben ik dat eens gaan doen, met een heel lange bank van twee meter - ideaal in coronatijden. Heel snel de eerste dag besefte ik dat er zo'n grote nood is in onze samenleving aan gewoon luisteren naar mensen. Want daarom draait het: luisteren, in verbinding gaan. Ik heb die eerste dag gewoon geluisterd, naar heel mooie verhalen, maar ook heel wat mensen ontmoet die in miserie leven. Het enige dat ik kon doen was gewoon luisteren. Dat heb ik in die periode heel vaak gedaan, in verschillende steden, vooral in West-Vlaanderen. Na een tijdje voelden we in onze compagnie: "wat als we dit ook delen met andere mensen?" Zo is het idee van een BankContact invasie ontstaan. Dus nu gaan wij met twaalf mensen, elk met een bankje onder de arm, de pootjes van het bankje op de rug, de openbare ruimte in en gaan we gewoon naar mensen toe en zeggen "hey, ik heb een bankje, ik heb tijd, wil je zitten?" Wat we dan doen is gewoon luisteren, zonder oordeel natuurlijk, maar ook gewoon luisteren zonder meer. We er hebben ook aan gedacht om iets te doen met al die verhalen, maar het gaat echt om dat ene moment, om die aanwezigheid. En daar is het dan uit gegroeid dat we dan al die mensen die we ontmoeten ook nog eens samenbrengen. Dat gaan we nu doen: met twaalf mensen de openbare ruimte in, luisteren, voor vijf minuten of voor een uur, en achteraf geven we een 'bankkaartje' met een tijdstip en locatie. Op die plek komen we allemaal samen en bouwen we met die banken een lange tafel en toosten we op het leven, op dit moment - met woorden, tekst, muziek, en een glas. 

Wat heeft u concreet geïnspireerd om dit project te beginnen?

Dieter Missiaen: Er was voor de coronacrisis al een zaadje, door wat ik doe in andere voorstellingen die ik maak. Ik maakte poëtische clownerie-voorstellingen, en dan sta je als clown heel dicht bij je publiek en werk je echt met je publiek. Die verbinding zoek ik in verschillende projecten, maar ook in het dagelijks leven. Als ik buiten stap, maak ik soms contact met mensen, oogcontact, maar vaak kijken mensen net ostentatief weg. Dan vraag ik me altijd af: wie zijn die mensen? Soms heb je geen zin om in verbinding of in contact te gaan, maar er is wel een nood aan dat verbinden. In een ideale samenleving is dit een project dat niet nodig is; dan gaan mensen gewoon zelf op een bankje zitten en praten. 

Het is ook ontstaan vanuit het idee van Rutger Bregman: De meeste mensen deugen. We hebben soms heel snel een oordeel, maar als je echt luistert, willen de meeste mensen gewoon hetzelfde: een gelukkig leven, veel liefde. 

Sommige bankdragers die zich hiervoor opgeven, zijn meteen heel enthousiast, anderen vinden het heel spannend, maar meestal komen ze nadien terug en zeggen ze: "amai, zo makkelijk dat het gaat." Ook op dat vlak leggen we zo kleine zaadjes bij mensen. We bereiken misschien niet heel veel mensen, maar het zijn wel altijd schone zaadjes die geplant worden bij zowel de bankdragers, als bij de mensen die we uitnodigen.

Stel dat ik bij u op de bank ga zitten: wat mag ik dan verwachten van zo'n ontmoeting?

Dieter Missiaen: Vooraf zitten we met de bankdragers samen, en ik geef aan elke bankdrager, naast de tools van het luisteren, ook één vraag mee. "Wat maakt voor jou het leven waard?" We hebben ondervonden dat dat een goede vraag is, vooral omdat het mensen kan raken op het moment dat het niet goed gaat. Mensen vertellen soms heel snel wat voor hun het leven waard maakt, maar soms ook dat ze het nu gewoon heel lastig hebben en dat ze heel graag willen dat dit gebeurt of verandert. Dan is het gewoon luisteren. Soms gebeurt het ook dat mensen zeggen dat ze echt geen tijd hebben, maar toch sta je daar met je bankje in je handen, als een soort symbool dat je toch aan het luisteren bent, zonder dat ze kunnen gaan zitten. Of, ik heb eens een dame ontmoet die zei dat ze al zoveel had gebabbeld, en ik stelde voor om gewoon in stilte te zitten. Het mooie was dat na twintig minuten echt in stilte te zitten, die vrouw begon te vertellen waarom ze niet wou praten. Dat is het idee: als je iemand tijd geeft, openen mensen heel snel hun hart. 

U heeft zelf ook al met een bank rondgelopen. Wat brengt zo'n moment u zelf bij, als de luisterende partij? 

Dieter Missiaen: Ik ga sowieso altijd mee met de bankdragers. Weet je, het luisteren is niet altijd makkelijk. Het is vaak heel intens. Echt, actief luisteren, het zou een knop kunnen zijn. Ik denk echt dat er een knop is die je kan aanzetten, maar je kunt niet 24/24 zo actief aanwezig zijn. Dat merk je ook in elk dagelijks gesprek: we zijn altijd al bezig ons eigen verhaaltje te maken. Dat geef ik ook mee aan de bankdragers: het is niet gemakkelijk. Daar moeten we onszelf niet voor straffen ofzo, maar het is gewoon constant terugkeren naar het nu. Een beetje zoals in zenmeditatie: je gaat zitten in het hier en nu, je probeert niks te bereiken, gewoon elke keer terug te keren naar dat moment, naar het hier en nu. Dat heb ik wel ervaren: het blijft een groeiproces. Dat vind ik zeer interessant, en soms heel intensief. De meeste bankdragers zeggen nadien: "het was héél boeiend om mee te doen, het vraagt wel heel veel energie, maar je krijgt er ook heel veel voor terug."

Het is actief luisteren, en dan proberen de stiltes niet te doorbreken. Soms zijn we onwennig met stilte, zeker bij iemand die je niet kent, maar het is oké dat die stilte er is, en we gaan proberen om die niet als eerste te doorbreken. 

Ik geef de bankdragers ook altijd mee: je zal niet altijd een ja krijgen. Maar ik geloof wel, misschien niet bij iedereen, maar ook als ze nee zeggen, hebben we misschien toch een klein zaadje geplant en dat beeld meegegeven. Misschien zitten ze 's avonds in hun zetel en denken ze dat het eigenlijk wel een mooi idee was.

U heeft ook al BankContact invasies in het buitenland gedaan. Hoe sterk zijn de verschillen tussen een gesprek in het buitenland of op de markt in Tongeren?

De eerste invasie was onder de vleugels van Te Gek, de tiendaagse rond geestelijke gezondheid. Dan hebben we invasies gedaan in Nederland, Duitsland, Denemarken, en nu binnenkort in Canada, Zweden, Spanje. Eens we de structuur hadden voor de BankContact invasies, zagen we heel veel mogelijkheden. We hebben het ook al in een woonzorgcentrum gedaan. Daar gaan we zeker verder mee aan de slag, want ik voel dat dit goed zit, dat het broodnodig is. We denken wel dat we allemaal altijd verbonden zijn, maar niet echt. 

Op de markt van Tongeren ben ik natuurlijk nog niet geweest... De gesprekken in het buitenland doe ik altijd in het Engels, maar de bankdragers in hun eigen taal. In Tongeren kan dat dus ook in de eigen Tongerse taal zijn.

De setting bepaalt wel veel. We doen het soms op een festival, zoals in Tongeren, maar soms ook gewoon in een wijk. Dat werkt zeker even goed: mensen verwachten minder dat er iets gaat gebeuren dan. 

Ik merk dat er wel een constante is, waar we de BankContact invasie ook doen. Je hebt altijd mensen die heel snel hun verhaal vertellen, en mensen die na een tijdje over koetjes en kalfjes te praten plots toch vertellen wat voor hun het leven waard maakt. Het is altijd schoon als iemand dat deelt. Ik heb ook al een vrouw ontmoet die zo blij was dat ze haar verhaal eens kon vertellen aan iemand die ze niet kent. Iedereen heeft natuurlijk zijn rugzakje, en soms kan het heel fijn zijn om te vertellen tegen iemand die dat rugzakje nog niet kent. We zijn natuurlijk geen therapeuten, het enige dat we doen is luisteren. En dat doet al veel met een mens.

Het thema past heel goed bij het DNA van MoMeNT, want wat jullie doen gaat echt over een vluchtig moment. Hoe ziet u het belang van TIJD nemen om te praten en te luisteren en na te denken over wat het leven waard maakt? 

Dieter Missiaen: Daarover gaat het echt: op het einde toosten we ook altijd op dit moment, op wat er daar en dan ontstaan is. Het is één en al moment. We gaan naar die personen toe, en het gebeurt allemaal hier en nu. Er wordt achteraf niks meer gedaan met die verhalen, tenzij mensen die spontaan in gesprek gaan. Dat is ook het mooie: op het einde al die mensen samenbrengen. Ook al zaten we dan maar even samen op dat bankje, we zijn even samen diep gegaan, met pure aanwezigheid. Dat is vaak al een heel mooi brugje, en dan kennen we elkaar een beetje en kunnen we alleen maar toosten op dit moment. 

Op een buitenlands festival vertelde een programmator mij ooit dat een bankdrager en iemand die die ontmoet had, elkaar ook echt ontmoet. Daar was een heel mooie vriendschap uit ontstaan. 

De mensen die we hiermee bereiken zijn ook niet altijd de mensen die makkelijk bereikt worden. We zitten gewoon in de openbare ruimte. Vaak bereik je zo mensen die niet altijd de toegang vinden naar theater. Zo kom je ook mensen in eenzaamheid tegen. Wat we doen gaat over alle generaties en culturen heen.

Tekst: Elisabeth Morrhey