Interview met Thomas Janssens & Tanya Zabarylo over Op zoek naar de verloren tijd (door Elisabeth Morrhey)
De inspiratie voor 'Op zoek naar de verloren tijd' kwam er op aangeven van MoMeNT.
Tanya: MoMeNT vertelde ons over de laatste ter-dood-veroordeelde in België, die zijn vrouw had vermoord omdat hij homo was. Uiteindelijk is de straf niet voltrokken, maar automatisch omgezet naar levenslang. Het is een redelijk bekend verhaal in Tongeren, maar wij hebben er voor gekozen om dat verhaal iets meer open te trekken en iets universeler te maken door er gewoon 'een gevangene' van te maken. We hebben er ook een vrouw van gemaakt, om het een beetje weg te trekken uit de specifieke context.
Thomas: Inhoudelijk gaat het over een gevangene die dertig jaar heeft vastgezeten en dat te beginnen op onze leeftijd, halfweg de dertig. Wij vroegen ons af: Wat doet dat met iemand? Hoe hou je dat vol? Hoe kijk je daarnaar? En als je ooit vrijkomt wanneer je halfweg de zestig bent, wat doe je dan met de met de beperkte tijd die nog rest? Daarnaast is het in 2023 ook honderd jaar geleden dat Marcel Proust is overleden, degene die het boek ‘Op zoek naar de verloren tijd’ heeft geschreven. Zo kwamen we op het thema van omgaan met de tijd, gevangen zitten in de tijd en op zoek gaan naar herinneringen.
Voor Thomas en Tanya was het interessante insteek om een voorstelling te maken.
Thomas: Het is een extreme gebeurtenis, niet gewoon huis-tuin-keuken. Er is al van alles over gemaakt. Vaak gaat het over de heel juicy crimi: 'Wat heeft die gedaan? Wat waren de motieven? En hoe?' Maar interessanter vind ik het gegeven dat toen de echte gevangene veroordeeld werd, hij mijn leeftijd had. Stel dat ik nu zou horen dat de komende 30 jaar weg zouden zijn. Ik ben van nature iemand die vindt dat er te weinig tijd is om te doen wat ik moet doen. Hoe doe je dat dan? En als je ooit vrijkomt, als een bijna-bejaarde, wat doe je dan nog?
Tanya: We hebben snel besloten dat we geen true crime wouden maken. We wouden geen documentaire maken over die man, dus dan was het makkelijker om het als een breder thema te zien.
Het resultaat is geen gewone theatervoorstelling, maar een theatrale installatie waarin bezoekers kunnen rondwandelen.
Thomas: Het leek ons leuker om geen monoloog, dialoog of theater te maken, zoals te verwachten zou zijn, maar iets waarbij je ook met de tijd van mensen kunt spelen. Dat idee hebben we gecombineerd met een ‘geheugenpaleis’. Dat is een methode om herinneringen of kennis beter te bewaren, waarbij je voor jezelf een huis voorstelt met verschillende kamers waarin je dingen kan stokkeren. In één kamer steek je een specifieke herinnering, in een andere kamer bewaar je bepaalde kennis, enzovoort. Als je je dan visualiseert dat je terug in die kamer staat, kan je vrij gemakkelijk alles oprakelen. Dat allemaal samen hebben we geprobeerd om in één ruimte te steken. In de ruimte heb je een zestal kamers of hoofdstukken. Elke kamer staat voor een bepaald tijdstip: je hebt de cel in het nu, de jeugdslaapkamer, de gouden kooi-fase waarbij iemand perfect gelukkig zou kunnen zijn maar het niet is, enzovoort. Als bezoeker krijg je een koptelefoon op en al wandelend door het geheugenpaleis van de gevangene kom je haar hele verhaal te weten: waarom ze is opgesloten, hoe ze daarmee omgaat, wat ze gaat doen nu ze vrij gaat komen.
Tanya: Bezoekers mogen ook op ontdekkingstocht gaan en dingen voelen en opnemen. Het is een heel individuele, zintuiglijke ervaring. Dat lijkt me voor veel mensen een bijzondere ervaring, iets anders dan ze regulier verwachten van een theatervoorstelling. Er is ook een begeleiding die zegt dat je naar de andere box mag gaan. Je wordt dus wel geleid in de tijd, maar hopelijk vergeet je soms ook een beetje waar je bent, in het labyrint bijvoorbeeld.
De ruimte waar de installatie staat is gelegen in het Gallo-Romeins museum.
Thomas: Ik vind het heel tof dat de installatie in een museum staat, dat ook nog eens de tijd conserveert. Zo lijkt het echt alsof we het erom doen, al is het door enkele gelukkige toevalligheden zo goed uitgedraaid.
Hoewel de theatrale installatie existentiële thema’s als tijd en verloren tijd behandelt, blijft ze ook licht van kleur.
Tanya: Er zit humor in, bijvoorbeeld het feit dat alles, inclusief de afstandsbediening van de tv, in karton is gemaakt. We houden het ook licht door niet in te gaan op de details van de moord. Het gaat vooral over iemand die zich gevangen voelt, zowel in de tijd als in de situatie in haar huwelijk, en die daar op een verkeerde manier is uitgebroken omdat ze geen andere uitweg zag.
Thomas: Onze installatie is een duidelijke verwijzing naar een installatie van Ai Weiwei, een Chinese kunstenaar. Die heeft ooit zes kijkdozen gemaakt over zijn arrestatie en detentie. Vanuit een andere hoek lazen we dat een grondlegster van het forensisch onderzoek poppenhuizen maakt waarin ze onopgeloste moorden minutieus ensceneert om nieuwe rechercheurs cold cases te laten bekijken. Zowel bij Ai Weiwei als bij de poppenhuizen kijk je naar kinderspeelgoed, maar wel met een zware lading. En dat schisma is wel tof: het gaat over zware dingen en toch blijft het speels. Wij geloven dat die dualiteit heel goed werkt.
Voor de installatie werkten Thomas en Tanya ook samen met enkele andere interessante mensen.
Thomas: We hebben samengewerkt met Nikolas Lestaeghe en Casimir Franken, die de set hebben ontworpen en gemaakt. Voor ons was het ook een beetje een experiment, maar een heel tof experiment.
Tanya: De audio, dus het verhaal, hebben we laten inspreken door twee leuke acteurs, Mieke De Groote en Bill Barberis. Alleen dat is al de moeite waard, want zij doen dat super goed.
